माझे लेख 

जे नियोजन करण्यात अपयशी ठरतात ते जणु अपयशाचेच नियोजन करतात अशा अर्थाची एक इंग‘जीत म्हण आहे. बहुसं‘य गुंतवणूक करणारे या वर्गात असतात असे दिसून आले आहे. कारण विचारपूर्वक आणि नियोजनबद्ध रीतीने गुंतवणूक करायची असते याची त्यांना माहिती नसते. त्यामुळे कोणीतरी सांगितले की कुठली तरी म्युच्युअल फंडची योजना किंवा शेअर्स घेण्याकडे कल असतो. प्रत्येकाने आपला गृहपाठ केला पाहिजे आणि आपल्या अपेक्षा आणि जोखीम क्षमता किती आहे हे ठरवले पाहिजे. हे जर केले नाही तर इतर लोक काय सांगतात त्यावर फारसा विचार न करता अमलात आणतात. अशी गोष्ट ही सांगणार्‍याला फायद्याची असल्याने आपल्यालाही असेलच असा विचार त्यामागे असतो. जेंव्हा शेअर बाजार जसा हेलकावतो तसे हे गुंतवणुकदारही अस्थिर होतात असे दिसून येते. आणि बाजार वर जायला लागला की खरेदी आणि खाली येऊ लागला की विक‘ी असे चुकीचे धोरण स्वीकारतात. त्यामुळे आपली आर्थिक उद्दिष्टे निश्चित करून ती साध्य करण्याकरता धोरण आखून पावले कशी टाकली पाहिजे हे सर्वच गुंतवणुकदारांनी समजून घेतलं पाहिजे. देशात अथवा विदेशात कितीही अनिश्चित परिस्थिती असली तरी जर आपली विचारांची दिशा योग्य असेल तर संकटातही मार्ग काढता येतो. पण जर काही ठरवलेच नसेल तर मात्र कठिण परिस्थिती येऊ शकते. अर्थनियोजनातील सुरवातीची महत्त्वाची पायरी असते ‘अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन’ची. म्हणजे आपली आर्थिक उद्दिष्टे साध्य करायला वेगवेगळे गुंतवणूक पर्याय कसे निवडायचे ते निश्चित करण्याची पद्धत. अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन करून गुंतवणुकीच्या कोणत्या प्रकाराची निवड करावी आणि कोणत्या प्रकारात किती पैसे गुंतवावेत हे ठरवले जाते. गुंतवणुकीचे यशापयश ज्यावर अवलंबून असते तो सर्वात महत्त्वाचा घटक.  आणि स्थिर परतावा मिळण्याकरता सर्वात महत्त्वाचे असते ते तुमचे अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन. त्यामुळेच अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशनची पायरी  गाळली तर दिशाहीन वाटचाल होईल.

गुंतवणूक प्रकारांची निवड
मंडईमध्ये फक्त कांदे किंवा बटाटे अशी एकच भाजी विकणारे जसे असतात तसे अनेक भाज्या-फळे विकणारेही असतात. जे एकच भाजी विकतात त्यांची जोखीम सर्वात जास्त असते कारण जर काही कारणाने त्यांची भाजी विकली गेली नाही तर प्रचंड नुकसान होते आणि ते त्यांना भरून काढण्यासाठी काहीच आधार नसतो. या उलट विक‘ीकरता अनेक प्रकार म्हणजे विविध फळे-भाज्या यांचा ’पोर्टफोलिओ’ असेल तर जरी खूप फायदा होत नाही पण जोखीम खूप कमी होते आणि मग योग्य फायदा मिळवण्याची अपेक्षा ठेवता येते. अगदी हेच तत्त्व गुंतवणुकीच्या बाबतीत आहे. विविध अ‍ॅसेट प्रकार निवडून तुम्ही त्यांचा एक पोर्टफोलिओ बनवायचा आहे आणि त्या संपूर्ण पोर्टफोलिओकडे लक्ष द्यायचे आहे. तुमची आर्थिक उद्दिष्टे, कालावधी, जोखीमक्षमता आणि परताव्याची अपेक्षा या सर्वांचा विचार करून अ‍ॅसेट प्रकारांची निवड काळजीपूर्वक करायला पाहिजे.  जोखीमक्षमता आणि परताव्याची अपेक्षा या सर्वांचा विचार करून अ‍ॅसेट प्रकारांची निवड काळजीपूर्वक करायला पाहिजे.  

नातेसंबंध नसलेल्या विविधतेचे महत्त्व
पोर्टफोलिओचा मु‘य फायदा हा की एखाद्या प्रकारात/योजनेत जरी नुकसान झाले तरी इतर प्रकार त्याची भरपाई करू शकतात. विविधतेचे तत्त्व पाळून पोर्टफोलिओ बनवायचा असतो. म्हणजे पोर्टफोलिओमधे जे अ‍ॅॅसेट प्रकार असतील त्यांच्यात (परतावा आणि जोखीम यात) कमीतकमी नाते म्हणजे निगेटिव्ह कोरिलेशन असणे.  म्हणजे त्यांचा परतावा आणि जोखीम ही वेगवेगळ्या घटकाांवर अवलंबून असला पाहिजे. प्रत्यक्षात असे होणे कठिण असते. म्हणजे सोने आणि इव्किटी हे प्रकार असतील तर जेंव्हा इव्किटी प्रकार पडेल तेंव्हा सोने वर गेले पाहिजे! महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे पूर्ण पोर्टफोलिओच्या एकत्रित परताव्याचा विचार करायचा असतो. म्हणून सर्वच गुंतवणूक प्रकार एका वेळी फायद्यात नसले तरी चालतात. किंबहुना ते तसे नसणेच अपेक्षित असते. अ‍ॅसेट प्रकारातील विविधते’ुळे अनिश्चित बाजारात पूर्ण पोर्टफोलिओ’धून अपेक्षित परतावा मिळू शकतो. अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशनमुळे गुंतवणूक प्रकारांची विविधता वाढते. म्हणजेच ‘डायवर्सिफाईड इन्व्हेस्टमेंट’ होते. त्यामुळे पोर्टफोलिओच्या परताव्याची चंचलता (व्होलॅटिलिटी) कमी होते व स्थैर्य वाढते. एकूण गुंतवणूक प्रकार म्हणजे अ‍ॅसेट क्लासेस कोणते आहेत हे बघू या.

गुंतवणुकीचे प्रकार (अ‍ॅसेट क्लास)
अ. निश्चित उत्पन्न देणारे (मुदत ठेवी) : डेट प्रकार
ब. समभाग (शेअर्स) : इक्विटी प्रकार
क. स्थावर मालमत्ता (रियल इस्टेट)
ड. सोने/चांदी
याशिवाय काही अतिश्रीमंतांकडून पुराण वस्तू, घोडे, दुर्’ीळ वस्तू, पेंटिंग्ज या प्रकारातही गुंतवणूक केली जाते.पेंटिंग्ज या प्रकारातही गुंतवणूक केली जाते.
परतावा-जोखीम’
या एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत आणि दोन्ही महत्त्वाच्या आहेत. पोर्टफोलिओमधून मिळणारा परतावा आणि त्याची जोखीम याचे सूत्र मार्कोविट्झ या नोबेल पारितोषिक विजेत्या अर्थशास्त्रज्ञाने मांडले आहे. या सूत्रानुसार
पोर्टफोलिओवरचा एकूण परतावा म्हणजे त्यातील प्रत्येक अ‍ॅसेट प्रकाराच्या परताव्याचा आणि त्या प्रकाराचे एकूण पोर्टफोलिओ’ध्े जे प्रमाण आहे त्याच्या गुणाकाराची बेरीज. (एुशिलींशव ीर्शीीींप ेष र झेीींषेश्रळे ळी ुशळसहींशव र्रींशीरसश ेष ींहश ळपवर्ळींळर्वीरश्र रीीशीं’ी ीर्शीीींपी.)
अ‍ॅसेट प्रकारांचे प्रमाण (वेटेज), त्यांची प्रत्येकाची जोखीम (स्टँडर्ड डेविएशन) आणि त्यांच्या परताव्यांचा परस्परसंबंध (कोरिलेशन ऑफ रिटर्न्स) यांच्या गणिती सूत्रातल्या एकत्रिकरणाने पोर्टफोलिओची जोखीम (रिस्क) ठरवता येते.’
पोर्टफोलिओवरचा परतावा आणि त्यासाठी किती जोखीम घ्यावी लागली आहे यांचा एकत्रित विचार करायला पाहिजे. फ्नत जास्त परतावा मिळतोय हे पुरेसे नाही. पोर्टफोलिओची रचना अशी करायला पाहिजे की एकूण परतावा वाढेल आणि जोखीमही कमी होईल.
चार अ‍ॅसेट प्रकारांचा समावेश असलेला या एका नमुना पोर्टफोलिओवरचा परतावा असा काढला जातो.

अ‍ॅसेट प्रकार पोर्टफोलिओतले प्रमाण परतावा एकूण परतावा
डेट (मुदत ठेवी) 30% 8% 2.4%30% 8% 2.4%30% 8% 2.4%
इक्विटी (शेअर्स) 45% 20% 9%45% 20% 9%45% 20% 9%
स्थावर मालमत्ता 15% 10% 1.5%15% 10% 1.5%15% 10% 1.5%
सोने 10% -10% -1.0%10% -10% -1.0%10% -10% -1.0%
एकूण 100% 11.9%100% 11.9%100% 11.9%

गुंतवणुकीवरचा परतावा कशावर अवलंबून असतो?
या घटकांवर परतावा अवलंबून असतो.
कुठल्या अ‍ॅसेट प्रकारात गुंतवणूक केली ते (उहेळलश ेष ईीशीं उश्ररीी)
त्या प्रकारातील प्रत्यक्ष गुंतवणुकीची निवड (डशर्लीीळीूं डशश्रशलींळेप)
गुंतवणुकीची समय अचूकता (चरीज्ञशीं ढळाळपस)
दीर्घकाळात ‘अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन’ हा परतावा ठरवणारा सर्वात मोठा घटक आहे याबाबत एकमत आहे. पण आपण प्रत्यक्षात बघतो की बहुधा यातल्या समय अचूकता व सिक्युरिटीची निवड यालाच जास्त महत्त्व दिले जाते. ते न करता अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशनला सर्वात जास्त मह्त्त्व दिले पाहिजे.
चार अ‍ॅसेट प्रकारांमधील उपप्रकार कोणते ते पुढे दिले आहे.

निश्चित उत्पन्न देणारे प्रकार (डेट) इक्विटी स्थावर ’ाल’त्ता क’ॉडिटीज
ुदत ठेव • कंपनंचे शेअर्स
घर • सोने, चांदी
पोस्टाच ोजना :
इक्विटी म्च्ुअल ’ंड्स
दुकान • गोल्ड ईटीए’
डेट म्युच्युअल फंड • डेरिवेटिव्ह्ज • ऑि’स • गोल्ड म्ुच्ुअल ’ंड   •  कंपनंचे कर्जरोखे
ज’ीन/ प्लॉट • सिल्वर ईटीएफ
पीपीए’, रिझर्व्ह  बँक
बाँड्स इतदी
शेत

यातल्या प्रत्येक प्रकारावरचा परतावा आणि जोखीमही वेगवेगळी आहे. यापैकी तुम्ही कशात आणि किती पैसे गुंतवायचे ते तुमच्या उद्दिष्टपूर्तीसाठी किती अवसर देऊ शकता आणि किती जोखीम घेऊ शकता त्यावर अवलंबून असते.
सोयीसाठी फ्नत डेट आणि इक्विटी या दोनच अ‍ॅसेट प्रकारांचा विचार केला तर  अल्पकालीन (तीन वर्षांपर्यंत) उद्दिष्टांकरता ‘डेट’ (ठेव) प्रकारातील गुंतवणूक योग्य असते कारण त्या’ध्े जोखीम कमी असते म्हणून मुदती’ध्े रक्कम मिळेल. आणि मध्यम (4 ते 10 वर्षे) आणि दीर्घकालीन (दहा वर्षांहून अधिक) उद्दिष्टे आहेत त्यांच्याकरता इक्विटी प्रकार योग्य आहे. मुदत जास्त असल्याने त्यावर जोखीम घेता येते. वर्षे) आणि दीर्घकालीन (दहा वर्षांहून अधिक) उद्दिष्टे आहेत त्यांच्याकरता इक्विटी प्रकार योग्य आहे. मुदत जास्त असल्याने त्यावर जोखीम घेता येते.

पोर्टफोलिओचे पुनर्संतुलन - (Rebalancing)
जर तुम्ही इक्विटी 70% आणि डेट 30% असे अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन ठरवले की त्याप्रमाणे तुम्ही त्यातले उपप्रकार घेऊन तुमचा पोर्टफोलिओ तयार करता येतो. तो केल्यानंतर बदलत्या बाजारभावामुळे अशा पोर्टफोलिओतले डेट-इक्विटीचे प्रमाण म्हणजेच अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन बदलते. तुमची पुढची पायरी म्हणजे हे प्रमाण स्थिर ठेवणे.  त्याकरता पुुनर्संतुलन (पोर्टफोलिओ रिबॅलन्सिंग) करण्याची गरज असते. ते कसे होते हे या उदाहरणात दिसेल. असे अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन ठरवले की त्याप्रमाणे तुम्ही त्यातले उपप्रकार घेऊन तुमचा पोर्टफोलिओ तयार करता येतो. तो केल्यानंतर बदलत्या बाजारभावामुळे अशा पोर्टफोलिओतले डेट-इक्विटीचे प्रमाण म्हणजेच अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन बदलते. तुमची पुढची पायरी म्हणजे हे प्रमाण स्थिर ठेवणे.  त्याकरता पुुनर्संतुलन (पोर्टफोलिओ रिबॅलन्सिंग) करण्याची गरज असते. ते कसे होते हे या उदाहरणात दिसेल.

अ‍ॅसेट प्रकार सुरवातीला ठरवलेले प्रमाण 1 वर्षानंतरचे प्रत्यक्षातले प्रमाण पुनर्संतुलन करण्यासाठी वर्षानंतरचे प्रत्यक्षातले प्रमाण पुनर्संतुलन करण्यासाठी
डेट 30% 15% +15% (खरेदी)खरेदी)
इक्विटी 70% 85% -15% (विक‘ी)विक‘ी)
एकूण 100% 100% 0%100% 100% 0%100% 100% 0%

अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन आणि पोर्ट’ोलिओ रिबॅलन्सिंग केल्यानंतर खरेदी,  विक्री (सेल) किंवा जैसे थे  म्हणजे बाय/सेल/होल्ड असे निर्णय घेणे तुम्हांला सोपे जाते, कारण वस्तुनिष्ठता (ऑब्जेक्टिव्हिटी) आल्यामुळे भावनाप्रधानता कमी होते. तुमचे लक्ष ‘बाजारावर मात करणे’ याकडे न राहता तुमची उद्दिष्टे पूर्ण करणे याकडे राहते. यामुळे मानसिक त्रासही कमी होतो. ‘आता घेऊ का विक‘ी करू, याची उत्तरे तुम्हाला या सूत्राकडे बघूनच मिळतात. इतरांना न विचारता हे तुम्ही ठरवू शकता.याची उत्तरे तुम्हाला या सूत्राकडे बघूनच मिळतात. इतरांना न विचारता हे तुम्ही ठरवू शकता.
बदललेले अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन मूळ प्रमाणात आणून ठेवण्याचे फायदे काय आहेत ?
अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन हे तुमची उद्दिष्टे पूर्ण करायला म्हणून केलेले असते. ते जर नंतर बदलले तर तुमची उद्दिष्टपूर्ती न व्हायची शक्यता असते. दुसरे म्हणजे, अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन संभा़ळल्याने ‘कमी दरा’ध्े खरेदी आणि चढ्या दरात विक्री ’ हे फायदा कमवायचे सनातन सूत्र प्रत्यक्षात येते. या उदाहरणातच बघा ना. इथे इक्विटी प्रकारात फायदा झाल्याने त्याची विक‘ी आणि कमी फायद्यातल्या डेट प्रकाराची खरेदी झाली. परंतु प्रमाण वाढलेल्या प्रकाराची विक‘ी व प्रमाण कमी असलेल्या प्रकाराची अधिक खरेदी हे तत्त्व सांगायला सोपे असते प्रत्यक्षात आणणे कठिण आहे. कारण प्रत्येक वेळी प्रवाहाविरुद्ध पोहोण्यासारखे आहे. जेव्हा शेअर्सचे दर वाढायला लागतात तेव्हा अजून वाढण्याची अपेक्षा असते आणि अशा वेळी खरेदीऐवजी विक‘ीचा निर्णय घेणे कठीण असते. त्याउलट मागणी कमी असते तेव्हा त्याचे भाव कमी होत असतात आणि त्याची खरेदी करायचा निर्णयही अवघडच असतो. कारण तेव्हा भाव अजून खाली येतील असे वाटत असते.अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन संभा़ळल्याने ‘कमी दरा’त  खरेदी आणि चढ्या दरात विक‘ी’ हे फायदा कमवायचे सनातन सूत्र प्रत्यक्षात येते. या उदाहरणातच बघा ना. इथे इक्विटी प्रकारात फायदा झाल्याने त्याची विक‘ी आणि कमी फायद्यातल्या डेट प्रकाराची खरेदी झाली. परंतु प्रमाण वाढलेल्या प्रकाराची विक‘ी व प्रमाण कमी असलेल्या प्रकाराची अधिक खरेदी हे तत्त्व सांगायला सोपे असते प्रत्यक्षात आणणे कठिण आहे. कारण प्रत्येक वेळी प्रवाहाविरुद्ध पोहोण्यासारखे आहे. जेव्हा शेअर्सचे दर वाढायला लागतात तेव्हा अजून वाढण्याची अपेक्षा असते आणि अशा वेळी खरेदीऐवजी विक्रीचा  निर्णय घेणे कठीण असते. त्याउलट मागणी कमी असते तेव्हा त्याचे भाव कमी होत असतात आणि त्याची खरेदी करायचा निर्णयही अवघडच असतो. कारण तेव्हा भाव अजून खाली येतील असे वाटत असते.

शेअर बाजार वरखाली जातो तर रोजच असे रिबॅलन्सिंग करायला लागते का???
नाही. तसे करायची गरज नसते कारण एक्झिट लोड आणि प्राप्तिकर दोन्ही द्यावे लागेल. त्यामुळे पुनर्संतुलनाचा निर्णय दोन पद्धतीने घेता येतो :
ठरावीक कालावधीनंतर म्हणजे दर 6/12 महिन्यांनी असे ठरवून आणि/किंवा
अ‍ॅसेट प्रकारांच्या मूळ प्रमाणात किती फरक पडला आहे त्यावरून. म्हणजे 10%/15% पेक्षा अधिक फरक पडला तर.


असे बॅलन्सिंग करणार्‍या म्युच्युअल फंड योजना आहेत , ज्यांचा विचार पुढील भागात करणार आहोत.                  
कुठले अ‍ॅसेट प्रकार निवडायचे???
पुढील तक्त्यात एप्रिल 1980 ते मार्च 2022 ा कालावधीतले अ‍ॅसेट प्रकारांचे तुलनात्मक परतावे दाखवले आहेत. ा कालावधीतले अ‍ॅसेट प्रकारांचे तुलनात्मक परतावे दाखवले आहेत.

अ‍ॅसेट प्रकार परतावा %
मुदत ठेवी(डेट) 8.08.08.0
सोने 8.98.98.9
सेन्सेक्स (इव्किटी) 15.715.715.7
महागाई वाढ 7.67.67.6

यावरून असे दिसते की सेन्सेक्सचे म्हणजे इक्विटी या अ‍ॅसेट प्रकाराचे रिटर्न्स सगळ्यात जास्त आहेत.  महागाईवर मात करायला इक्विटीच सर्वात योग्य आहे असे दिसतेय. सोन्या’ध्ेसुद्धा वाढ आहे, पण महागाईवाढीच्या तुलनेत कमीच आहे. त्यामुळेच सर्व प्रकारांची तुलना करून योग्य असलेला अ‍ॅसेट प्रकार घ्यावा.पण महागाईवाढीच्या तुलनेत कमीच आहे. त्यामुळेच सर्व प्रकारांची तुलना करून योग्य असलेला अ‍ॅसेट प्रकार घ्यावा.
अ‍ॅसेट प्रकारांची तुलना

अ‍ॅसेट प्रकार फायदा मर्यादा
डेट (ठेव) • मुद्दलाची सुरक्षितता
निश्चित उत्पन्न मिळते.
रक्कम मुदतीपूर्वी काढता येते.* • महागाईदरापेक्षा जास्त परतावा देण्याची
क्षमता कमी
व्याजावर प्राप्तिकर भरावा लागतो*
सुरक्षित ठेवींवर व्याजदर कमी
इक्विटी प्रकार • आकर्षक वाढीची शक्यता
नियमित उत्पन्न मिळते
महागाईवाढीपेक्षा जास्त परतावा
प्राप्तिकर सवलती आहेत.
तरलता आहे.
पाहिजे तेवढे विकू शकतो. • किंमती’ध्े चंचलता असते.
परताव्याची किंवा मुद्दलाची खातरी नाही
विकत घेण्यापूर्वी अभ्यासाची गरज
नियमितपणे आढावा घेणे आवश्यक
सोने • स्थिर किमतीचा फायदा
तरलता- विक‘ी करता येते.
आर्थिक आधार म्हणून उपयोगी • नियमित उत्पन्न नाही.
विक‘ीवर प्राप्तिकर भरावा लागतो.
सुरक्षित ठेवण्याची व्यवस्था जरुरीची
महागाईदरापेक्षा जास्त परतावा देण्याची
क्षमता कमी
स्थावर
मालमत्ता • आकर्षक वाढीची शक्यता
नियमित उत्पन्न मिळते
घरभाडे). • स्थानिक बाबींवर वाढ अवलंबून असते.
भाडे ठेवीवरच्या व्याजापेक्षा कमी मिळते.
खरेदीच्या वेळी/भाड्याने देताना जोखीम
असते.
अ‍ॅसेट प्रकार फायदा मर्यादा
महागाईवाढीपेक्षा जास्त परतावा
देण्याची क्षमता आहे. • मालमत्तेची देखभाल करावी लागते.
तुकडा विकता येत नाही.
विक‘ीनंतर प्राप्तिकर भरावा लागतो किंवा
कमी व्याजदराचे रोखे घ्यावे लागतात  
किंवा ’ाल’त्ता खरेदी करावी लागते.


अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन’ करून पोर्टफोलिओ तयार करताना गुंतवणुकीतून तुमची उद्दिष्टे साध्य होतील अशा अ‍ॅसेट प्रकारांची निवड केली पाहिजे. कारण दीर्घकाळात अ‍ॅसेट अ‍ॅलोकेशन हा गुंतवणुकीवरचा परतावा ठरवणारा सर्वात मह्त्त्वपूर्ण घटक असतो. 
अ‍ॅसेट प्रकारांवरचा) मागील काळातला फ्नत परतावा किती मिळाला हे न बघता त्यातली जोखीम किती आहे हे बघणे ही तेवढेच महत्त्वाचे आहे.
ही सर्व तत्त्वे लक्षात ठेऊन आपण म्युच्युअल फंडाच्या माध्यमातून आपला पोर्टफोलिओ तयार करू शकतो.